Onlangs las ik één ruk “Het Klimaat zijn Wij” van Jonathan Safran Foer uit. Het is wat mij betreft het meest briljante, eerlijke, hoopgevende en tegelijkertijd angstaanjagende boek over klimaatverandering en onze rol als mens daarin dat ik dit jaar heb gelezen. Niet vanwege de feiten die hij presenteert, maar vooral vanwege de gedachte die ik maar niet uit mijn hoofd krijg nadat ik de laatste pagina had verslonden.
De gedachte dat ik een klimaathypocriet ben.
Je gedragen als een klimaatontkenner
“Ik ben geen klimaatontkenner, maar ik kan niet ontkennen dat ik me als een klimaatontkenner gedraag”, haalt Safran Foer in een van de eerste hoofdstukken van het boek aan.
Laat die zin even op je inzinken.
In de discussie rondom klimaatverandering wordt vaak gekeken naar dat groepje klimaatontkenners, naar zij die ontkennen dat er klimaatverandering plaatsvindt. Ik zeg bewust groepje, want zoveel zijn het er niet, als je het in verhouding plaatst. In zijn boek stelt Safran Foer het volgende:
Er zijn inmiddels in de VS meer mensen die in het bestaan van Bigfoot geloven dan dat er mensen zijn die klimaatverandering ontkennen.
Dus nee, zo groot is die groep van klimaatontkenners niet. Toch besteden we dáár aandacht aan: we proberen “ze” te overtuigen zich aan te sluiten bij “ons”. Terwijl we in plaats daarvan misschien beter eens stevig in de spiegel kunnen kijken. Want hoewel de kans groot is dat het spiegelbeeld dat terug staart geen klimaatontkenner is, is de kans nog veel groter dat degene die je aankijkt zich wel zo gedráágt.
Zijn versus gedragen
Een klimaatontkenner zijn is iets anders dan je als een klimaatontkenner gedragen. Ik heb regelmatig het gevoel bij die laatste groep te horen. Ik ben geen klimaatontkenner, maar ik gedraag me wel zo, want:
- Ik wéét dat vliegen extreem slecht is voor het milieu – sterker nog: het doet al mijn andere “goede daden” om binnen de ecologische grenzen van de planeet te blijven in een klap teniet – en tóch ben ik inmiddels weer de oceaan over gestoken om bij mijn schoonfamilie en vrienden aan de andere kant van de wereld te kunnen zijn.
- Ik wéét dat de kledingindustrie de op één na meest vervuilende industrie ter wereld is en tóch kocht ik dit jaar een nieuwe spijkerbroek, een paar sneakers en nieuwe slippers.
- Ik wéét dat de ecologische voetafdruk van kaas gigantisch is (om het over dierenwelzijn nog maar niet te hebben) en tóch raspte ik gister Parmezaan over mijn pasta.
Als ik dit allemaal weet, waarom doe ik het dan toch?
Ik ben dan wel geen klimaatontkenner, maar maakt dit gedrag mij niet tot iets veel ergers? Tot iemand die weet dat klimaatverandering echt is, die de informatie heeft om op individueel niveau keuzes te maken om daar invloed op uit te oefenen en dat vervolgens bewust niet doet.
Oftwel: maakt mij dit tot een klimaathypocriet?
Goedpraatgedrag
Ik merk dat ik me schuldig maak aan goedpraatgedrag. Ik zoek naar argumentatie om de acties waarvan ik wéét dat ze slecht zijn voor het klimaat goed te praten. Dat doe ik door een tegenactie, door me te vergelijken met mensen die het nog slechter doen dan ik of door argumenten te presenteren waarmee ik mijn acties verantwoord:
- Ja, ik stap in het vliegtuig, maar ik compenseer mijn CO2-uitstoot, bijvoorbeeld door bamboe aan te planten in Oeganda (of het wordt vóór me gedaan, door de fantastische The Social Reporter, die bomen voor me plantte als bedankje voor het maken van haar website). Bovendien: ik vlieg omdat ik anders mijn schoonfamilie of vrienden niet kan zien, dus dan “mag” het toch?
- Ja, ik heb een nieuwe spijkerbroek gekocht, een paar sneakers en slippers, maar dat was pas nadat ik al sinds 1 januari 2018 helemaal niks meer had gekocht. En het was écht nodig om deze items te vervangen. En ik ga er vanuit dat ik tot het eind van dit jaar niks meer koop en volgend jaar ook niet. Dus heb ik in drie jaar tijd slechts drie nieuwe items toegevoegd aan mijn kledingkast. In vergelijking met de gemiddelde Nederlander – die per jaar 46 kledingstukken koopt – zijn dat er 135 minder. Dan ben ik toch goed bezig?
- Ja, ik heb kaas over mijn pasta gestrooid, maar hallo… Ik ben al gestopt met het eten van yoghurt ‘s ochtends, kies nooit meer voor dierlijke producten op mijn brood en ik eet minder dan een kilo vlees per maand. In Nederland ligt de gemiddelde vleesconsumptie nog altijd op zo’n 77 kilo per persoon per jaar. Dan ben ik toch goed bezig?
Misschien denk je nu: ja maar Nati, dat ís toch ook zo? Je bent toch ook goed bezig? Je moet niet zo streng zijn voor jezelf. En ok, daar heb je ergens wellicht wel gelijk in, maar denk je nou werkelijk dat “het klimaat” zich daar ook maar iets van aantrekt?
Denk je nu echt dat een rivier die buiten zijn oevers treedt, of juist volledig droogvalt, denkt “Oh nee, wacht eens even, ik moet maar gewoon zo blijven stromen als ik altijd deed, want er zit daar ergens een blonde chick die de beste intenties heeft”.
Of dat een alles verwoestende bosbrand eerst even bij zichzelf te rade gaat: “Zeg, kan ik dit eigenlijk wel maken? Kom op, ze heeft maar 1 spijkerbroekje gekocht dit jaar. Laten we haar het voordeel van de twijfel geven.”
Let’s face it: Het klimaat geeft geen ene f*ck om mijn intenties. De enige die daar waarschijnlijk om geeft, dat ben ikzelf. Want… het voelt zo goed.
Goed voelen versus goed doen
Safran Foer beschrijft in zijn boek een belangrijk verschil: het verschil tussen goed voelen en goed doen. Hij haalt een voorbeeld aan dat hij direct in de auto springt en 16 uur non-stop rijdt om bij zijn gezin te kunnen zijn als blijkt dat een orkaan op koers ligt om zijn woonplaats te treffen. Zijn kinderen zijn blij dat hij er is op zo’n eng moment en zijn moeder belt hem met lovende woorden over hoe geweldig hij is als vader, dat hij direct actie heeft ondernomen. Safran Foer voelt zich daardoor goed. Maar er knaagt ook iets bij hem… Hij voelt zich weliswaar goed, maar wat doet hij nou eigenlijk echt? Noch de 16 uur durende autorit, noch de knuffels van zijn kinderen, noch de lofzang van zijn moeder verkleinen het risico dat die hevige weersomstandigheden vaker voorkomen. Hij vraagt zich hardop af in hoeverre hij zich daar écht voor inzet. In hoeverre hij echt iets dóet.
Vorig jaar was ik met mijn familie in Portugal op vakantie (ja, met het vliegtuig, maar goed, wel in Europa hè, er zijn ook mensen die… wop, daar ga ik weer). Tijdens World Cleanup Day ploeterde ik 45 minuten lang over het strand met mijn moeder en man om plasticjes uit het zand te vissen. Na afloop gingen we gezellig uit eten. We proosten op onze goede daad en zaten daar, terwijl het zweet nog van ons voorhoofd gutste, ons toch een partijtje goed te voelen. Dat we zelfs in onze vakantie mee hadden gedaan aan World Cleanup Day. Maar doet het feit dat we met 7 man sterk van Rotterdam naar Faro waren gevlogen dat niet volledig teniet? Hadden we niet beter thuis kunnen blijven, een enorme baal aan CO2-uitstoot en andere vervuiling kunnen besparen en kunnen accepteren dat er op het Portugese strand wat ijswikkels en flessendoppen rond bleven zwerven?
Iets doen is beter dan niets doen
Ja, ik hoor het je zeggen. En mezelf ook. “Maar Nati, je doet toch in ieder geval íets. Dat is toch beter dan niets?” Is dat zo? Als ik serieus ziek zou worden en mijn dokter zou me naar huis sturen met een paracetamol, zou ik dan ook denken “Nou ja, maar hij doet toch iets? Dat is toch beter dan niets?” Of zou ik willen dat hij alles op alles zou zetten om me te behandelen, zodat ik de grootst mogelijke kans zou hebben om beter te worden?
Ja, iets is beter dan niets, maar het gevaar is dat we, doordat we ons zo goed voelen over dat “iets”, we niet écht de actie ondernemen die noodzakelijk is. Natuurlijk kan ik niet in mijn eentje de fossiele industrie ontmantelen, of de bio-industrie een halt toeroepen. Natuurlijk moeten wereldleiders actie ondernemen. Maar het is én-én. “Het systeem” de schuld geven en constant goedpraatgedrag vertonen is veel te makkelijk, daarmee onthef ik mezelf van verantwoordelijkheid.
Ik denk dat het tijd wordt dat ik een kritische blik in de spiegel werp en mezelf afvraag wie er terug staart: iemand die écht iets goed doet voor het klimaat, of een zich goed voelende klimaathypocriet.